Giáo dục khai phóng là gì? - Xu hướng đào tạo học sinh sinh viên phát triển tự do cá nhân tốt nhất

Hiểu về mô hình giáo dục khai phóng là gì?

Giáo dục khai phóng (tiếng Anh được gọi là Liberal Education) là giáo dục nhằm tạo ra con người tự do. Nó dựa trên khái niệm các môn khai phóng trong thời Trung cổ, hay gần hơn là chủ nghĩa tự trong thời kỳ khai minh. Vậy giáo dục khai phóng cụ thể là gì?

Hiểu về giáo dục khai phóng là gì?

Như vậy, có thể hiểu giáo dục khai phóng là triết lý giáo dục tập trung vào giáo dục con người & cả tri thức. Tư tưởng của nền giáo dục này là khai mở những kiến thức mới, hướng đến phát huy tính sáng tạo cá nhân, giải phóng tư duy, năng lực trí tuệ và tạo điều kiện để mỗi cá nhân đều phát triển hết mình.

Phạm vi của giáo dục khai phóng thường mang tính đa nguyên và toàn cầu; nó có thể bao gồm một chương trình học giáo dục tổng quát cung cấp cơ hội tiếp cận nhiều lĩnh vực học thuật và nhiều chiến lược học tập, bên cạnh chương trình học chuyên sâu trong ít nhất một lĩnh vực học thuật nào đó.

Những mục tiêu & lợi ích của giáo dục khai phóng

Ứng dụng giáo dục khai phóng, hệ thống chương trình được thiết kế để học sinh, sinh viên thay đổi phong cách học tập và nâng cao tư duy thông qua việc tìm hiểu “cách học, cách nghĩ, cách sống” thay vì chỉ làm theo phương pháp truyền thống kiểu thầy cô dạy gì thì trò biết nấy.

Nói về mục tiêu, giáo dục khai phóng sẽ thay đổi mối quan hệ giữa thầy cô và người học, thay vì thầy cô là người dạy (teacher) thì họ sẽ trở thành người hướng dẫn (instructor hoặc mentor). Nếu trước đây họ cung cấp cho bạn cách giải quyết vấn đề cụ thể thì trong khai phóng, thầy cô sẽ chỉ đưa ra định nghĩa, chức năng của các yếu tố liên quan đến vấn đề để bạn tìm cách giải quyết, miễn là ra kết quả đúng hoặc giải quyết ổn thỏa.

Chẳng hạn như: 

• Phương pháp truyền thống: Thầy giáo sẽ dạy giải bài toán và nói “các bạn cứ gặp dạng tương tự thì lập delta, hoặc đạo hàm, khai căn, sẽ ra đáp số”

• Phương pháp mới: Thầy sẽ cung cấp khái niệm đạo hàm để làm gì, khai căn để làm gì, bạn chọn đạo hàm khai căn gì tùy bạn, miễn có kết quả.

Tiếp tục bàn về lợi ích, nếu bạn hiểu rõ bản chất của khai phóng thì bạn sẽ hiểu được giáo dục khai đem đến hiệu quả tốt đến mức nào. Bạn có thể nhận thấy những điểm tuyệt vời như:

• Thúc đẩy khả năng học hỏi, suy nghĩ chín chắn của học sinh, sinh viên.

• Giúp các bạn giao tiếp thành thạo và tự tin hơn.

• Thay đổi con người bạn trở thành công dân có trách nhiệm với xã hội.

• Sinh viên, học sinh có cơ hội tiếp cận nhiều vùng kiến thức, có thể tự khám phá ra những năng lực tiềm ẩn của bản thân và giúp họ cống hiến trong tương lai.

• Cuối cùng, tất cả những điều trên sẽ giúp các bạn trẻ trong giai đoạn trưởng thành sẽ định hình và lựa chọn được công việc yêu thích, phù hợp với chính mình.

Nên ứng dụng giáo dục khai phóng vì sao?

Tại sao cần giáo dục khai phóng? Dựa trên mục tiêu và những lợi ích nêu trên, có thể khẳng định mô hình giáo dục khai phóng cần được ứng dụng sớm bởi:

Thứ nhất, điểm khác biệt với giáo dục truyền thống đó là sự đóng và mở. Bạn có thể hiểu như sau:

• Hệ thống giáo dục truyền thống là hệ thống đóng, tập trung vào người dạy, với những quy định cứng nhắc về trường lớp, chương trình giáo dục, cách dạy, cách học, cách đánh giá. Học sinh chỉ có nhiệm vụ nghe, ghi chép và học thuộc những kiến thức đó.

• Còn trong giáo dục khai phóng, học sinh sinh viên mới là trung tâm. Hiểu theo cách khác, mô hình này cho phép các bạn tự thân khai mở những kiến thức mới, tư duy sáng tạo, nghiên cứu để giải quyết vấn đề theo cách của mình. Ở đây, thầy cô chỉ có nhiệm vụ là người hướng dẫn và cung cấp thông tin cần thiết.

Thứ hai, xem xét rõ hơn khi ứng dụng giáo dục khai phòng trong 1 số môn học cụ thể:

• Trong các môn học xã hội, thầy giáo nói nghiên cứu Lịch sử phong kiến Nhật, các bạn sẽ tự chia nhóm và tự search tài liệu, chia các thời kỳ, tên các ông vua, hình ảnh gì đó….rồi làm file chiếu lên máy, thuyết trình cho cả lớp nghe. Các nhóm khác trong lớp thì nghiên cứu lịch sử nước khác để trình bày.

• Trong môn ngoại ngữ, thầy nói “Ngữ pháp về thì hiện tại tiếp diễn”, các bạn sẽ tự nghiên cứu, đưa ví dụ, đặt câu hỏi, tự giải các bài tập….chỉ cái gì thắc mắc hoặc quá khó hiểu mới hỏi thầy. 

• Trong giáo dục công dân, các bạn sẽ bị thầy cô đặt câu hỏi như “Bạn đến trái đất này làm gì, bạn nghĩ mình sẽ sống bao nhiêu năm trên hành tinh này, và trước khi nhắm mắt, thành tựu nào khiến bạn mãn nguyện nhất, và bạn sẽ vạch lộ trình như thế nào để có thành tựu đó…”.

Thứ ba, xem xét đến ứng dụng giáo dục khai phóng trong phát triển bản thân như việc kết hợp công nghệ phục vụ học tập & làm việc:

• Trong tư duy: Sử dụng Mind Mapping như MindMeister, XMind để hỗ trợ tư duy, tổ chức ý tưởng và lập kế hoạch công việc.

• Trong quản lý thời gian: Sử dụng các ứng dụng quản lý thời gian như Todoist, Trello để lập kế hoạch công việc và quản lý nhiệm vụ hàng ngày.

• Trong chăm sóc sức khỏe: Sử dụng các ứng dụng tập thể dục như Nike Training Club, MyFitnessPal để duy trì sức khỏe và phát triển thể chất.

Nguyên tắc và phương pháp giáo dục khai phóng

Qua những ví dụ nêu trên, bạn đã hiểu được giáo dục khai phóng là gì và vì sao nên được áp dụng sớm. Hơn nữa, bạn cần hiểu rõ nguyên tắc giáo dục của mô hình này để tránh hiểu lầm và có định hướng đúng đắn.

• Tôn trọng ý kiến và quyền lựa chọn của học sinh: Với mục tiêu khai mở tri thức, giáo dục khai phóng luôn tôn trọng ý kiến của học sinh, cùng hỗ trợ các em giải quyết vấn đề hiệu quả thông qua góp ý, định hướng, cung cấp thông tin cần thiết. Lựa chọn cách xử lý cuối cùng là quyết định ở các bạn học sinh.

• Tạo môi trường học tập linh hoạt và thân thiện: Ở môi trường tập trung vào phát triển con người, các kỹ năng sống được hướng dẫn và rèn luyện thường xuyên giúp các con sử dụng chúng một cách linh hoạt. Nhóm kỹ năng các con được học bao gồm cách học, cách sống và cách nghĩ.

• Khuyến khích học sinh tìm hiểu và thực hành kiến thức trong cuộc sống hàng ngày: Nhằm giúp học sinh “thoát” khỏi tư duy áp đặt, tại môi trường giáo dục khai phóng các con có cơ hội học hỏi thêm nhiều kiến thức mới để tự khai mở sự hiểu biết của mình. Bên cạnh đó, môi trường khai phóng còn hướng dẫn học sinh cách ứng dụng các kiến thức đó vào đời sống để tạo nên những giá trị tốt nhất cho xã hội hiện đại & trong tương lai.

5 Hiểu lầm phổ biến về giáo dục khai phóng

Trái với những lợi ích kể trên, định nghĩa về giáo dục khai phóng vẫn khiến nhiều người hiểu lầm về mô hình này. Dưới đây là những điều phổ biến: 

Học đại học khai phóng (liberal arts college) là học về nghệ thuật tự do

Đa số mọi người đều hiểu nghĩa của “liberal arts” là “nghệ thuật” tự do và lầm tưởng chương trình chỉ bao gồm những môn nghệ thuật. Thực tế, mô hình này gồm những môn được tổng hợp từ các ngành khác nhau trên tinh thần tư duy tự do – suy nghĩ tự do – lựa chọn tự do để tìm kiếm ngành nghề phù hợp nhất.

Chỉ dạy khoa học xã hội

Thực tế, chương trình đào tạo theo mô hình khai phóng rất đa dạng. Trong đó, có 4 lĩnh vực chính là:

• Nhân văn (Humanities): Văn học, Ngôn ngữ học, Lịch sử, Triết học,…

• Khoa học xã hội (Social Sciences): Nhân chủng học, Kinh tế học, Xã hội học, Tâm lí học, Luật,…

• Khoa học tự nhiên (Natural Sciences): Toán, Hoá, Sinh, Vật lý, Địa lý, Khoa học Trái đất, Khoa học Môi trường,…

• Nghệ thuật (Creative Arts): Lịch sử nghệ thuật, Kịch sân khấu, Âm nhạc, Nghệ thuật thị giác,…

Bắt buộc phải học toàn diện tất cả các môn học

Về cơ bản, giáo dục liên ngành & toàn diện là một phần của mô hình giáo dục khai phóng. Tuy nhiên, về chiết tự, “khai” được hiểu là mở rộng nhiều sự lựa chọn khác nhau, “phóng” là giải thoát khỏi những tiêu chuẩn bắt buộc để thành công. Như vậy, giáo dục khai phóng định hướng học sinh, sinh viên không chú trọng duy nhất vào 1 lĩnh vực mà tự tạo cơ hội để tiếp cận thêm nhiều kiến thức chuyên môn khác.

Là một sự lãng phí thời gian và tiền bạc

Nhiều người nghĩ rằng dựa trên triết lý giáo dục khai phóng, những môn học sinh, sinh viên được học bao gồm cả những môn không liên quan và không giúp ích cho việc học chuyên ngành. Thực tế, mục tiêu của mô hình này là giúp người học có thể làm tốt bất kỳ nghề nghiệp nào bằng cách dạy các kỹ năng thay đổi linh hoạt để thích ứng với mọi môi trường, đồng thời kích thích khả năng sáng tạo vượt trội.

Khó khăn khi xin việc làm

Như đã đề cập, đặc trưng của giáo dục khai phóng là giúp học sinh, sinh viên có thể thích nghi và làm tốt ở bất kỳ môi trường, ngành nghề nào. Vì vậy, khi theo học mô hình này, các bạn có thể làm được nhiều nghề, một nghề có thể kết hợp từ nhiều ngành học khác nhau để tạo nên thành quả tốt nhất.

Câu chuyện thành công từ giáo dục khai phóng

Tới đây, bạn đã có thể hiểu khai phóng có nghĩa là gì và những lợi ích thực sự mà nó đem lại nếu bạn theo đuổi. Tại Việt Nam, thực tế đã có người đi theo mô hình này và thành công. 

Phạm Hoàng Mẫn - sinh viên duy nhất giành được suất học bổng Thủ lĩnh trẻ Đông Nam Á tại Mỹ của Tổng thống Obama năm 2015 chia sẻ: “Do được học tập theo mô hình khai phóng tại Đại học Tân Tạo, được trang bị kiến thức cơ bản toàn diện về các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội,… cũng như được tiếp cận với nền văn hóa khác nhau trên thế giới nên dù là một thành viên nhỏ tuổi nhất, Tôi cũng không bị bỡ ngỡ và hòa nhập tốt khi giao lưu, trao đổi cùng các thành viên khác đại diện cho nhiều lĩnh vực khác nhau trong khóa học”.

Cựu sinh viên Đại học Stanford sinh năm 1987 Ngô Thùy Ngọc Tú cũng cho biết: “Lớp học đầu tiên ở trường đại học của tôi là học về ý nghĩa của cuộc sống. Nếu bạn chết thì điều gì sẽ xảy ra?... Khi học về điều đó chúng tôi phải đọc rất nhiều sách về khoa học tự nhiên, sinh học, triết học…” - Ngọc Tú nhớ lại.

Cô chia sẻ thêm: “Với chủ đề như mình sẽ làm gì khi phải đối đầu với những thay đổi thì chúng tôi tìm hiểu về các lĩnh vực như: Triết học, Tâm lý học, Ngôn ngữ học, thậm chí cả về Hóa học, ... Chúng tôi đọc rất nhiều sách về các lĩnh vực". Ngọc Tú khẳng định rằng nền tảng kiến thức được trang bị rất rộng đã giúp cô khi ra trường có thể làm việc tốt trong nhiều lĩnh vực."

Cho đến hiện tại, có lẽ khái niệm “Giáo dục khai phóng là gì?” cũng không còn mới mẻ nhưng số người hiểu được bản chất của mô hình này thực sự không nhiều. Bởi vậy, Monkey tin rằng với những mục tiêu, lợi ích đi kèm ví dụ thực tiễn nêu trên sẽ giúp các bạn học sinh & phụ huynh hiểu rõ hơn về nền giáo dục hiện đại này. 

Mặt khác, dù cho lựa chọn giáo dục truyền thống hay giáo dục khai phóng thì điều ba mẹ cần làm là chuẩn bị kỹ năng & kiến thức cho các con ngay từ nhỏ. Sự phối hợp giữa kiến thức chuyên môn & kỹ năng linh hoạt sẽ giúp con giải quyết vấn đề tốt nhất, dễ dàng đạt được thành công sự nghiệp trong tương lai.  Hãy tiếp tục theo dõi Blog Ba mẹ cần biết của Monkey để cập nhật bài viết bổ ích về kiến thức học tập, cách nuôi dạy con & các kỹ năng sống cần thiết giúp các con trưởng thành tốt nhất nhé!