Các mốc phát triển của trẻ trong từng giai đoạn mà ba mẹ nên biết

Các mốc phát triển của trẻ sơ sinh đến 1 tuổi:

Trong giai đoạn phát triển đầu đời, trẻ thường chỉ bú sữa và ngủ đồng thời các giác quan cũng có sự thay đổi nhưng không đáng kể. Dưới đây là các mốc phát triển của trẻ trong giai đoạn sơ sinh đến 1 tuổi.

Phát triển về cảm giác:

Phát triển cảm giác ở trẻ từ 0-1 tuổi là quá trình mà các giác quan của trẻ ngày càng trở nên hoàn thiện. Trong giai đoạn này, các giác quan như thị giác, thính giác, xúc giác đều phát triển đồng thời.

1. Thị giác:

• Trẻ sơ sinh thường chỉ có khả năng nhìn cận, khoảng 8-12 inch (20-30 cm) trước mặt mình vì hệ thần kinh thị giác của trẻ chưa hoàn thiện.

• Trong vài tuần đầu sau khi sinh, thị giác của trẻ sẽ phát triển nhanh chóng, từ việc nhận diện ánh sáng và bóng đến việc nhận ra màu sắc cơ bản như đỏ, xanh lá cây và vàng.

• Ở tháng thứ 2-3 trẻ đã bắt đầu có khả năng nhận diện khuôn mặt, đặc biệt là khuôn mặt của cha mẹ và người thân.

• Thị giác của trẻ sẽ phát triển đầy đủ khi bé đạt 1 tuổi và lúc này trẻ sẽ có khả năng nhìn và nhận biết mọi vật xung quanh mình.

2. Thính giác:

• Ngay từ khi còn trong bụng mẹ, thai nhi đã bắt đầu phản ứng với âm nhạc và giọng nói. Sau khi sinh, trẻ sẽ nhận biết giọng nói của cha mẹ và có thể phản ứng với âm thanh bằng cách mỉm cười.

• Khoảng 6 tháng tuổi, trẻ sơ sinh bắt đầu tìm kiếm nguồn phát ra âm thanh và chúng cố gắng bắt chước âm thanh. Đồng thời, bé cũng có thể hiểu và phản ứng với lời nói của người khác thông qua việc gật đầu hoặc nhấc tay.

• Khi được 1 tuổi bé sẽ có phản ứng vui vẻ và nhún nhảy khi nghe nhạc hoặc khi nghe lời nói của người lớn xung quanh. Điều này chỉ ra cột mốc phát triển của khả năng nghe và hiểu ngôn ngữ của bé trong giai đoạn đầu đời.

3. Xúc giác:

Sự phát triển xúc giác của bé từ sơ sinh đến 1 tuổi là một quá trình liên tục. 

• Khi bé đạt 3 tháng tuổi, các khối cơ của bé phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là ở cánh tay và bàn tay, tạo điều kiện cho bé thực hiện các hành động như giơ tay hoặc vươn tay để chạm vào đồ vật.

• Sau 6 tháng tuổi, bé đã có thể cầm nắm đồ vật bằng cả hai tay và chuyển chúng từ tay này sang tay khác. Bé thích những đồ chơi có thể chạm và tương tác, giúp kích thích sự phát triển toàn diện của xúc giác.

Phát triển về giao tiếp:

Phát triển về giao tiếp ở trẻ từ 0-1 tuổi là quá trình mà trẻ bắt đầu thể hiện và tương tác với môi trường xung quanh thông qua ngôn ngữ cơ thể, âm thanh và cảm xúc. Trong giai đoạn này, trẻ phát triển khả năng giao tiếp cơ bản để diễn đạt nhu cầu và cảm xúc của mình.

• Ở giai đoạn từ sơ sinh đến 3 tháng tuổi, trẻ thường hồi âm lại những âm thanh xung quanh bằng cách cười, nhíu mày hoặc làm những biểu hiện khuôn mặt đáng yêu. Đây là cách bé tương tác với môi trường xung quanh.

• Khi bé đạt 6 tháng tuổi, bé đã có thể bắt đầu sử dụng cử chỉ để truyền đạt ý kiến hoặc yêu cầu của mình. Ví dụ, bé có thể vẫy tay để báo hiệu muốn được ôm hoặc vươn tay đến một đồ vật mà họ muốn có.

• Giai đoạn từ 9 đến 12 tháng tuổi là thời điểm bé có thể bắt chước các biểu hiện khuôn mặt của người lớn và có thể sử dụng các cử chỉ như vẫy tay, gật đầu hoặc lắc đầu để giao tiếp.

Đây là quá trình mà trẻ từng bước thay đổi cách chúng giao tiếp bằng phi ngôn ngữ như khóc, cười và nháy mắt sang việc sử dụng ngôn ngữ cơ thể và âm thanh để tương tác với môi trường xung quanh.

Phát triển về chuyển động:

Sự phát triển về chuyển động ở trẻ từ 0-1 tuổi là quá trình mà trẻ bắt đầu khám phá và điều chỉnh các cử động của cơ thể để tương tác với môi trường xung quanh. 

• Trẻ sơ sinh có thể bắt đầu thể hiện các cử động cơ bản như cử động tay, đưa tay vào miệng, cử động chân khi nằm dài và nắm chặt đồ vật

• Dần dần trẻ phát triển khả năng vận động phức tạp hơn như trườn, bò, ngồi và đứng dựa. 

Quá trình vận động thay đổi cũng giúp trẻ tăng cường khả năng điều khiển cơ thể, từ việc chuyển động cơ bản như cử động tay chân đến việc duy trì thăng bằng như ngồi, đứng và đi lại.

Các mốc phát triển của trẻ từ 1 tuổi đến 3 tuổi:

Trong giai đoạn từ 1 tuổi đến 3 tuổi, sự phát triển ngôn ngữ và khả năng sử dụng ngôn ngữ để tương tác xã hội và giải quyết vấn đề là một trong những thay đổi nổi bật nhất của trẻ. 

Đối với độ tuổi này, trẻ có thể đã tham gia vào nhà trẻ, nơi mà bé có cơ hội tiếp xúc với nhiều người hơn, bao gồm cả bạn bè và giáo viên. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ phát triển ngôn ngữ thông qua việc tương tác với những người khác.

Phát triển ngôn ngữ:

Phát triển ngôn ngữ ở trẻ từ 1-3 tuổi là quá trình mà trẻ bắt đầu học và sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt ý kiến, nhu cầu và cảm xúc của mình trong giao tiếp hàng ngày.

• Khi được 1 tuổi, trẻ thể hiện sự tiến bộ đáng kể trong khả năng ngôn ngữ bằng cách bắt đầu nói những từ đầu tiên, thường là những từ ngắn gọn và dễ hiểu như "mama", "baba", hoặc tên của những vật dụng quen thuộc trong môi trường xung quanh.

• Ở độ tuổi 2-3 tuổi, trẻ đã có thể học thêm nhiều từ mới và có khả năng sử dụng câu ngắn hoặc đơn giản để diễn đạt ý của mình.

• Các từ vựng của trẻ tăng lên đáng kể và bao gồm cả những từ mô tả cụ thể về các đối tượng, hành động hoặc tình trạng.

• Trẻ có thể bắt đầu tham gia vào các cuộc trò chuyện đơn giản với người lớn hoặc bạn bè, với khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt hơn và tham gia vào các hoạt động giao tiếp.

Phát triển xã hội:

Trong giai đoạn này, trẻ cũng phát triển kỹ năng xã hội và hòa nhập vào cộng đồng một cách tích cực hơn. Ngoài ra, việc tham gia vào các hoạt động nhóm trong nhà trẻ giúp các con có thể học cách tương tác và trò chuyện với người khác một cách tự tin hơn.

• Ở độ tuổi từ 1-3 tuổi, trẻ đã bắt đầu hiểu và thực hiện được những kỹ năng xã hội cơ bản như chia sẻ đồ chơi và chủ động trò chuyện với bạn bè.

• Bé còn có khả năng tham gia các hoạt động tập thể và bắt chước theo những hành động của mọi người như xếp hàng, dọn dẹp, chơi theo nhóm…

Đây là thời điểm quan trọng trong cột mốc phát triển của trẻ để hình thành các kỹ năng xã hội cơ bản như chia sẻ, hợp tác và tôn trọng.

 Trẻ từ 1 - 3 tuổi đã có thể chủ động tương tác với mọi người xung quanh (Ảnh: Sưu tầm Internet)

Phát triển vận động:

Trẻ ở độ tuổi từ 1-3 tuổi thường phát triển sự linh hoạt thông qua việc tham gia vào các hoạt động vận động cơ bản. Đây là giai đoạn mà trẻ rất thích thú với các hoạt động đi bộ, leo trèo, chạy nhảy.

Trẻ cũng có thể tự mình thực hiện các động tác cơ bản như nâng, đẩy và kéo đồ vật. Những hoạt động này không chỉ giúp trẻ phát triển cơ bắp mà còn tăng cường sự linh hoạt của cơ thể, cải thiện sức khỏe và sự phát triển tổng thể.

Mặc dù giai đoạn này trẻ vẫn thực hiện các vận động cơ bản, tuy nhiên bé đã mở rộng kỹ năng hơn qua việc thể hiện tính chủ động khi tham gia vào các hoạt động vận động, chủ động tìm kiếm cơ hội để khám phá và thách thức bản thân. 

Các mốc phát triển của trẻ từ 3 tuổi đến 6 tuổi:

Trong giai đoạn từ 3 đến 6 tuổi, trẻ phát triển vượt bậc về vốn ngôn ngữ, khả năng tư duy và sự nhạy bén. Khi trẻ sắp bước vào lớp 1, các bé đã có một cơ sở vững chắc về kiến thức và kỹ năng. Độ tuổi này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong sự phát triển học thuật của trẻ.

Phát triển trí tuệ

Ở khoảng độ tuổi này, trẻ phát triển khả năng tư duy, nhận thức và sự hiểu biết về thế giới xung quanh một cách phức tạp hơn. Các bé sẽ bắt đầu hiểu rõ hơn về các khái niệm trừu tượng như số lượng, màu sắc và hình dạng.

• Tư duy logic: Một dấu hiệu cho thấy khả năng tư duy đang phát triển là khi trẻ có khả năng suy luận và sử dụng các loại logic đơn giản để giải quyết các vấn đề hàng ngày. Ví dụ như khi chơi trò xếp hình, trẻ có thể tự suy luận để sắp xếp các khối hình thành các hình dạng cụ thể.

• Nhận thức: Sự thay đổi nhận thức nổi bật trong độ tuổi này là khả năng nhận biết về quy tắc hoạt động của các vật thể và sự kiện xung quanh. Chẳng hạn trẻ có thể áp dụng quy tắc đơn giản như "nếu... thì..." để giải quyết các vấn đề hàng ngày, như “nếu quả bóng rơi xuống sàn thì sẽ nảy lên”.

• Ngôn ngữ: Bé từ 3-6 tuổi thường học cách diễn đạt ý kiến của mình thông qua lời nói các câu dài hơn và có thể biểu đạt  cảm xúc phức tạp hơn như buồn, vui, giận... Ở độ tuổi này trẻ đã có thể bắt đầu đọc viết và có khả năng nhận biết các chữ cái, âm thanh và từ.

• Kỹ năng toán học: Giai đoạn này bé sẽ tập làm quen với các con số bằng cách phân loại, so sánh và sắp xếp. Đây là sự chuyển đổi từ việc đếm số cơ bản về số lượng đến việc áp dụng những kiến thức này vào các bài toán học cộng trừ nhân chia phức tạp hơn.   

• Trí nhớ: Trẻ phát triển khả năng này thông qua việc ghi nhớ các sự kiện, kinh nghiệm và thông tin quan trọng từ môi trường xung quanh, từ việc nhớ hình dạng và tên của các vật thể đến việc nhớ các trải nghiệm cá nhân chẳng hạn như việc ba mẹ hứa với mình hoặc những địa điểm mà mình đã đi chơi.

Phát triển xã hội:

Trong giai đoạn từ 3 đến 6 tuổi, phát triển xã hội của trẻ đang diễn ra một cách rõ ràng và đa chiều. Dưới đây là một số điểm cụ thể về phát triển xã hội trong giai đoạn này:

• Sự tương tác thông qua ngôn ngữ: Trẻ có khả năng diễn đạt về những gì họ thích thông qua việc sử dụng ngôn ngữ và tham gia vào các trò chơi. Họ ngày càng trở nên sáng tạo hơn trong việc tạo ra các trò chơi và thường mời bạn bè tham gia cùng.

• Học hỏi qua tương tác với bạn bè: Trẻ thường thích chơi cùng bạn bè và học hỏi từ nhau trong quá trình tương tác. Họ học cách chia sẻ, tôn trọng ý kiến của người khác và tuân thủ các quy tắc của trò chơi.

• Hiểu biết về cảm xúc: Trẻ bắt đầu hiểu và phản ứng với cảm xúc của mọi người xung quan và cũng phát triển khiếu hài hước và sự thông minh. Họ có khả năng nhận biết cảm xúc cơ bản như vui, buồn, sợ hãi và bắt đầu học cách điều chỉnh cảm xúc của bản thân.

Phát triển vận động:

Khi lên 3, trẻ có thể bắt chước các chuyển động tay một cách khéo léo và thể hiện sự phát triển trong việc vận động. Chẳng hạn các bé có khả năng xếp chồng các hình khối phức tạp và có thể leo cầu thang hoặc đạp xe ba bánh.

Với hầu hết trẻ ở tuổi 4, chúng có khả năng thể hiện sự linh hoạt qua việc nhảy dây, leo trèo và thậm chí là nhào lộn. Ngoài ra, một số trẻ ở tuổi này đã có khả năng tự đi vệ sinh.

Trẻ từ 3-6 tuổi cũng có thể kiểm soát các cơ chính, giữ thăng bằng tốt hơn và thích tham gia vào các hoạt động vận động như chạy, nhảy và các hoạt động ngoài trời khác.

Các mốc phát triển của trẻ từ 6 tuổi đến 12 tuổi:

Trong khoảng thời gian từ 6 đến 12 tuổi, đây là giai đoạn quan trọng đối với sự phát triển nhận thức của trẻ. Trẻ bắt đầu trải qua những thay đổi lớn trong cách suy nghĩ và áp dụng nguyên tắc logic để giải quyết các vấn đề phức tạp. 

Phát triển học thuật:

Phát triển học thuật là giai đoạn mà trẻ tiếp cận các môn học cơ bản như Toán, Văn học, Anh Văn, Khoa học và Xã hội với một cách tiếp cận chuyên sâu hơn cũng như có khả năng tư duy phản biện và xử lý thông tin phức tạp thông qua việc thảo luận, nghiên cứu và giải quyết các bài tập khó.

Đồng thời, trẻ có thể tự học, tự làm bài tập và độc lập quản lý học tập, bao gồm lập kế hoạch, quản lý thời gian và đề ra mục tiêu học tập để đạt được thành công trong việc học tập và phát triển cá nhân.

Phát triển xã hội:

Trong khoảng thời gian từ 6 đến 8 tuổi, trẻ thường có sự tiến bộ đáng kể trong các kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp, đặc biệt là khả năng diễn đạt rõ ràng. Các bé sẽ có khả năng sử dụng ngôn ngữ để thể hiện suy nghĩ và cảm xúc của mình một cách trực tiếp hơn.

Đồng thời, trẻ thường bắt đầu học cách làm việc nhóm thông qua các trò chơi và hoạt động nhóm. Trong quá trình này, họ sẽ nhận biết và thực hiện các quy tắc xã hội cơ bản như tôn trọng người khác, chia sẻ và hợp tác với bạn bè.

Phát triển vận động:

Từ 6-12 tuổi, trẻ phát triển các kỹ năng di chuyển đa dạng hơn, như tham gia các hoạt động ngoài trời bao gồm chạy bộ, đá bóng, bơi lội hoặc nhảy dây. Sự phát triển này phụ thuộc vào mức độ hoạt động thường xuyên của trẻ.

Các kỹ năng vận động phức tạp cũng ngày càng được nâng cao, với khả năng tự thực hiện các công việc chăm sóc bản thân hàng ngày mà không cần sự hỗ trợ từ người lớn.

Ba mẹ nên khuyến khích con tham gia vào các hoạt động vận động vì có thể giúp giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng và tăng cường sự tự tin cho trẻ. Các hoạt động thể thao và trò chơi ngoài trời cũng tạo ra cơ hội cho trẻ tương tác xã hội và phát triển kỹ năng giao tiếp.

Mỗi trẻ nhỏ đều trải qua sự phát triển và thay đổi riêng biệt trong từng giai đoạn khác nhau của cuộc đời. Vì vậy, việc hiểu rõ các mốc phát triển của trẻ là quan trọng để các bậc phụ huynh có thể cung cấp sự hỗ trợ và đồng hành phù hợp trong quá trình phát triển của con mình.