Biện pháp tu từ đối lập: Khái niệm, tác dụng & cách phân biệt với phép tương phản

Biện pháp tu từ đối lập là gì?

Dưới đây là các kiến thức cơ bản về biện pháp tu từ đối lập từ khái niệm, đặc điểm đến ví dụ minh họa cụ thể. Mời bạn tham khảo!

Khái niệm biện pháp tu từ đối lập

Đối lập là biện pháp tu từ sử dụng những từ ngữ, hình ảnh, các thành phần câu, vế câu có ý nghĩa trái ngược nhau nhằm làm nổi bật sự khác biệt, tương phản giữa các sự vật, hiện tượng, con người, từ đó tăng hiệu quả diễn đạt và biểu cảm cho câu văn.

Phép đối có phải biện pháp tu từ không? Câu trả lời là CÓ. Tuy nhiên, nhiều người vẫn thường nhầm lẫn giữa biện pháp tu từ đối lập với biện pháp tu từ tương phản. Hiểu một cách đơn giản nhất, đối lập là tập trung vào sự khác biệt, tương phản rõ ràng, rạch ròi. Trong khi đó, tương phản là tập trung vào sự so sánh, đối chiếu để làm nổi bật sự khác biệt. Chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết hơn ở phần sau cùng của bài viết này nhé!

Đặc điểm của biện pháp tu từ đối lập

Các đặc điểm chính của biện pháp tu từ đối lập, bao gồm:

1. Song song, cân đối: Hai vế đối lập phải có cấu trúc ngữ pháp tương đồng, cân đối. Ví dụ: "Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài" (Nguyễn Du). Ngoài ra, số lượng âm tiết của hai vế đối lập cũng thường bằng nhau.

2. Trái ngược về ý nghĩa: Hai vế đối lập phải thể hiện sự tương phản, trái ngược nhau về mặt ý nghĩa. Ví dụ: "Trời hôm nay nắng giòn tan/ Mặt đường rải rác ngả vàng long lanh" (Xuân Diệu). Trong đó, sự tương phản có thể thể hiện qua nhiều khía cạnh:

• Trái nghĩa: "Có gan làm tướng, có vây làm rồng" (Tục ngữ).

• Khẳng định - phủ định: "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn" (Ca dao).

• Cùng trường nghĩa: "Nhiễu điều phủ lấy giá gương/ Người trong một nước phải thương nhau cùng" (Nguyễn Du).

Ví dụ biện pháp tu từ đối lập

Dưới đây là một số ví dụ cụ thể về biện pháp tu từ đối lập mà bạn có thể tham khảo:

1. Trái nghĩa: "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn" (Ca dao)

2. Khẳng định - phủ định:

"Còn non còn nước còn dài

Răng long đầu bạc có ai ngại gì" 

(Nguyễn Du)

3. Cùng trường nghĩa:

"Nhiễu điều phủ lấy giá gương

Người trong một nước phải thương nhau cùng" 

(Nguyễn Du)

Các bài viết không thể bỏ lỡ

Biện pháp tu từ ngữ âm: Chi tiết định nghĩa & ví dụ minh họa

Biện pháp tu từ là gì? Có các loại biện pháp tu từ cần nhớ nào?

Biện pháp tu từ tương phản là gì? Đặc điểm, tác dụng & cách phân loại

Tác dụng của biện pháp tu từ đối lập

Biện pháp tu từ đối lập là một trong những biện pháp tu từ được sử dụng phổ biến trong văn học nghệ thuật. Nó có tác dụng làm nổi bật sự tương phản, đối nghịch giữa các sự vật, hiện tượng, từ đó giúp cho câu văn, bài văn sinh động, hấp dẫn và có sức biểu cảm cao. Các tác dụng cụ thể của biện pháp tu từ đối lập có thể kể đến như:

• Nhấn mạnh ý nghĩa: Sử dụng đối lập giúp cho việc so sánh, đối chiếu các sự vật, hiện tượng trở nên rõ ràng, từ đó làm nổi bật ý nghĩa mà tác giả muốn truyền tải. Ví dụ: "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây" (ca dao). Câu ca dao sử dụng phép đối lập giữa "ăn quả" và "trồng cây" để nhấn mạnh ý nghĩa về lòng biết ơn.

• Tạo sự cân đối, hài hòa: Sử dụng đối lập giúp cho câu văn, bài văn có sự cân đối, hài hòa về mặt hình thức và nội dung. Ví dụ: "Thuyền về có nhớ bến chăng? Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền." (Ca dao). Câu ca dao sử dụng phép đối lập giữa "thuyền" và "bến", "về" và "đợi" để tạo sự cân đối, hài hòa về mặt hình thức. Đồng thời, phép đối lập này cũng giúp thể hiện tình cảm sâu nặng, thủy chung của người phụ nữ trong tình yêu.

• Gây ấn tượng, tăng sức gợi tả, gợi cảm: Sử dụng đối lập giúp cho câu văn, bài văn có sức gợi tả, gợi cảm cao, tạo ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc. Ví dụ: "Một bên thì hoa lá tốt tươi, Cành hòe phất phới bóng lồng. Một bên thì cỏ cây rầu rĩ, Gió đưa cành trúc la đà." (Nguyễn Du). Đoạn thơ sử dụng phép đối lập giữa "hoa lá tốt tươi" và "cỏ cây rầu rĩ", "phất phới bóng lồng" và "la đà" để miêu tả cảnh vật hai bên bờ sông Tiền Đường. Phép đối lập này giúp cho cảnh vật trở nên sinh động, có sức gợi tả và gợi cảm cao.

• Tăng tính logic, chặt chẽ cho lập luận: Sử dụng đối lập giúp cho lập luận trở nên chặt chẽ, logic hơn. Ví dụ: "Có người hỏi tôi rằng: "Tại sao con người sinh ra phải chịu khổ?". Tôi trả lời: "Vì con người sinh ra là để yêu thương.". Câu trả lời của tác giả sử dụng phép đối lập giữa "khổ" và "yêu thương" để làm rõ lý do tại sao con người sinh ra phải chịu khổ. Phép đối lập này giúp cho lập luận của tác giả trở nên chặt chẽ, logic hơn.

Như vậy, biện pháp tu từ đối lập là một biện pháp tu từ có tác dụng rất quan trọng trong việc biểu đạt nội dung, tăng tính nghệ thuật cho câu văn, bài văn.

Các biện pháp tu từ đối lập thường gặp

Có hai biện pháp tu từ đối lập thường gặp đó là tiểu đối (tự đối) và trường đối (bình đối). Cụ thể như sau:

Tiểu đối (tự đối)

Trong văn xuôi, biện pháp tu từ tiểu đối (tự đối) thường xuất hiện khi các yếu tố đối cùng xuất hiện trong nội bộ của một câu, một dòng văn. Đây là một trong những cách sử dụng ngôn ngữ mang tính chất thẩm mỹ cao, giúp tạo ra sự hài hòa, sắc nét và cuốn hút cho văn bản.

Ví dụ:

"Như đóa hồng tươi tắn, tỏa sắc hương, đọng sương buổi sớm,

Như mặt trăng thanh tú, mềm mại, mê hoặc lòng người."

Trường đối (bình đối)

Biện pháp tu từ trường đối (bình đối) thường là sự đối lập giữa các yếu tố trong hai phần khác nhau của văn bản, như hai dòng, hai đoạn. Điều này tạo ra sự cân đối và sự tương phản, làm nổi bật nội dung và thể hiện sự khéo léo trong việc sắp xếp ý.

Ví dụ:

"Dưới ánh trăng thanh,

Trên cỏ xanh mướt."

Phân biệt biện pháp tu từ đối lập và tương phản

Dưới đây là chi tiết điểm giống và khác nhau giữa hai biện pháp tu từ đối lập và tương phản.

Điểm giống nhau:

• Đều là những biện pháp tu từ: sử dụng sự khác biệt giữa các sự vật, hiện tượng để làm cho ý diễn đạt được sinh động, có sức thuyết phục.

• Mục đích: Làm nổi bật một ý tưởng, một đặc điểm nào đó của sự vật, hiện tượng được miêu tả.

Điểm khác nhau:

Lưu ý rằng, chúng ta cũng có thể có sự kết hợp giữa đối lập và tương phản trong cùng một câu văn, đoạn văn. Ngoài ra, cũng cần phân biệt đối lập, tương phản với biện pháp tu từ so sánh. Trong đó, so sánh là biện pháp tu từ làm cho sự vật, hiện tượng được miêu tả sinh động, cụ thể bằng cách so sánh nó với một sự vật, hiện tượng khác.

Tóm lại, biện pháp tu từ đối lập là một biện pháp tu từ hiệu quả giúp làm nổi bật sự khác biệt, tương phản giữa các sự vật, hiện tượng, con người, từ đó tăng hiệu quả diễn đạt và biểu cảm cho câu văn. Hy vọng những kiến thức mà Monkey cung cấp trên đây đã giúp bạn hiểu hơn về biện pháp tu từ này, cũng như cách phân biệt hai khái niệm dễ nhầm lẫn là đối lập và tương phản.