Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ: Giải mã dấu hiệu, nguyên nhân và cách thức can thiệp hiệu quả!

Tìm hiểu về trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Hiện nay có rất nhiều khái niệm đề cập đến tình trạng chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ. Tuy nhiên, nhiều bậc phụ huynh vẫn đang nhầm lẫn giữa trẻ chậm nói và trẻ chậm phát triển ngôn ngữ.

Chậm phát triển ngôn ngữ là gì?

Chậm phát triển ngôn ngữ là một trong những dạng chậm phát triển phổ biến nhất ở trẻ em, ảnh hưởng đến khả năng nói, phát triển ngôn ngữ và đôi khi là thính giác của trẻ. Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ có thể không đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ theo độ tuổi, khiến tốc độ phát triển ngôn ngữ chậm hơn so với hầu hết trẻ cùng trang lứa, gặp khó khăn trong việc thể hiện bản thân hoặc hiểu người khác.

Chậm phát triển ngôn ngữ là tình trạng khá phổ biến, theo Thống kê từ Hệ thống Y tế Đại học Michigan, tỷ lệ trẻ chậm phát triển ngôn ngữ hoặc nói chậm ở độ tuổi mẫu giáo dao động từ 5-10%. Tỷ lệ này cao hơn ở trẻ trai (gấp 3-4 lần so với trẻ gái) và có thể xuất hiện ở mọi trẻ em, bất kể xuất thân hay hoàn cảnh.

Mỗi trẻ em đều có một tốc độ phát triển khác nhau, tuy nhiên, cha mẹ cần lưu ý ngưỡng trung bình cho phép. Nếu sau 2 tuổi, trẻ vẫn không nói hoặc nói rất ít, đây có thể là dấu hiệu trẻ chậm phát triển ngôn ngữ. Trong trường hợp này, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để xác định nguyên nhân và có biện pháp can thiệp phù hợp.

Phân loại chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ

Chậm phát triển ngôn ngữ có thể được biểu hiện theo nhiều dạng khác nhau, được chia thành các loại chính sau:

• Chậm phát triển khả năng tiếp nhận (Rối loạn ngôn ngữ tiếp nhận): Trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu ngôn ngữ, lời nói của người khác. Biểu hiện gồm khó hiểu các câu hỏi và yêu cầu đơn giản, ít phản ứng khi được gọi tên hoặc nói chuyện, mất tập trung khi nghe người khác nói,...

• Chậm phát triển khả năng diễn đạt (Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt): Trẻ gặp khó khăn trong việc giao tiếp bằng lời nói. Biểu hiện gồm vốn từ vựng hạn chế, nói chậm hoặc nói lắp, xếp câu sai ngữ pháp, khó diễn đạt ý tưởng một cách rõ ràng, sử dụng cử chỉ và ngôn ngữ cơ thể thay cho lời nói,...

• Chậm phát triển cả tiếp nhận và diễn đạt (Rối loạn ngôn ngữ hỗn hợp): Trẻ gặp khó khăn trong cả việc hiểu và nói. Biểu hiện gồm khó hiểu và giao tiếp bằng lời nói, sử dụng ngôn ngữ hạn chế và đơn giản, gặp khó khăn trong việc học ngôn ngữ mới,...

Phân biệt trẻ chậm nói và chậm phát triển ngôn ngữ

Mặc dù chậm nói và chậm phát triển ngôn ngữ đều liên quan đến khả năng giao tiếp của trẻ, nhưng đây là hai vấn đề riêng biệt với những đặc điểm khác nhau mà chúng ta cần phân biệt để có phương pháp hỗ trợ phù hợp.

Dấu hiệu trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Mỗi giai đoạn phát triển, trẻ sẽ có những mốc ngôn ngữ quan trọng. Việc theo dõi sát sao sự phát triển ngôn ngữ của trẻ giúp cha mẹ nhận biết sớm các dấu hiệu chậm phát triển ngôn ngữ để có biện pháp can thiệp kịp thời. Dưới đây là một số dấu hiệu thường gặp ở trẻ chậm phát triển ngôn ngữ theo từng giai đoạn:

Giai đoạn 3-4 tháng:

• Trẻ chậm phản ứng với âm thanh: Ít giật mình khi nghe tiếng động mạnh, không quay đầu khi được gọi tên, không bập bẹ theo người lớn.

• Biểu hiện cảm xúc hạn chế: Khó thể hiện niềm vui, buồn bã, tức giận bằng tiếng khóc, nụ cười hay cử chỉ.

Giai đoạn 6-7 tháng:

• Ít bập bẹ âm thanh cơ bản: Không bập bẹ các âm tiết đơn giản như "a", "ơ", "ô", "ba", "ma".

• Thiếu tương tác: Ít thể hiện sự quan tâm khi được người lớn trò chuyện, không "hóng chuyện" khi được đọc sách.

Giai đoạn 8-9 tháng:

• Chậm bập bẹ phụ âm và nguyên âm: Chưa thể kết hợp các âm tiết để tạo thành tiếng gọi đơn giản như "papa", "mama".

• Hiểu ngôn ngữ hạn chế: Không hiểu những yêu cầu đơn giản như "đưa cho mẹ", "bỏ xuống".

Giai đoạn 12 tháng:

• Vốn từ vựng ít ỏi: Chưa nói được từ đơn giản nào như "bố", "mẹ", "baba".

• Khó khăn trong việc phản ứng: Không phản ứng khi được gọi tên, không hiểu những câu nói đơn giản.

Giai đoạn 15-18 tháng:

• Vẫn chưa nói được từ nào: Không thể giao tiếp bằng lời nói, chỉ sử dụng cử chỉ và điệu bộ.

• Gặp khó khăn trong việc hiểu: Không hiểu những câu hỏi và yêu cầu đơn giản, ngay cả khi được diễn đạt bằng cử chỉ.

Giai đoạn 24 tháng:

• Vốn từ vựng dưới 15 từ: Chưa biết gọi tên các bộ phận cơ thể, đồ vật quen thuộc trong nhà.

• Lặp lại lời nói vô nghĩa: Nhại lại lời nói của người khác mà không hiểu nghĩa.

• Giao tiếp kém: Ít giao tiếp với người khác, ngay cả với người thân quen.

• Khó khăn trong việc diễn đạt: Không thể nói ra mong muốn của bản thân bằng lời nói.

Các bài viết không thể bỏ lỡ

Trẻ chậm nói có ảnh hưởng đến trí tuệ không? Cách khắc phục hiệu quả!

Các giai đoạn phát triển ngôn ngữ của trẻ: Lưu ý cho ba mẹ giúp con phát triển tốt

Lựa chọn lớp học cho trẻ chậm nói: Danh sách các tiêu chí cần đánh giá!

Nguyên nhân bé chậm phát triển ngôn ngữ

Nguyên nhân bé chậm phát triển ngôn ngữ có thể đến từ nhiều yếu tố khác nhau cả về tâm lý và bệnh lý. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến:

Về mặt tâm lý

Yếu tố tâm lý đóng vai trò quan trọng trong việc gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ. Một số nguyên nhân tâm lý thường gặp bao gồm:

• Thiếu hụt giao tiếp: Cha mẹ, người chăm sóc dành quá ít thời gian để trò chuyện, tương tác với trẻ. Điều này khiến trẻ ít được tiếp xúc với ngôn ngữ, hạn chế cơ hội luyện tập và phát triển khả năng ngôn ngữ.

• Trẻ rụt rè, nhút nhát, sống nội tâm: Những trẻ này thường e dè, sợ hãi khi giao tiếp với người khác, dẫn đến ít nói, ít thể hiện bản thân bằng lời nói.

• Trẻ bị chia cắt với cha mẹ quá sớm hoặc trải qua biến cố lớn: Việc thiếu vắng sự chăm sóc, quan tâm của cha mẹ hoặc trải qua những sang chấn tâm lý có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.

• Trẻ sống trong môi trường gia đình căng thẳng, mâu thuẫn: Môi trường sống không lành mạnh, thường xuyên xảy ra mâu thuẫn, cãi vã có thể khiến trẻ lo lắng, bất an, ảnh hưởng đến khả năng tập trung và ghi nhớ, từ đó tác động đến sự phát triển ngôn ngữ.

• Trẻ bị áp lực học tập hoặc các hoạt động khác: Cha mẹ đặt quá nhiều áp lực lên con trong việc học tập hoặc tham gia các hoạt động ngoại khóa, khiến trẻ căng thẳng, mệt mỏi, ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu và xử lý thông tin ngôn ngữ.

Về mặt bệnh lý

Bên cạnh những yếu tố tâm lý, các vấn đề bệnh lý cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ. Một số nguyên nhân bệnh lý phổ biến bao gồm:

• Trẻ sinh non: Trẻ sinh non có thể chậm phát triển ngôn ngữ so với trẻ sinh đủ tháng. Do não bộ của trẻ sinh non chưa phát triển hoàn chỉnh, ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu và xử lý thông tin ngôn ngữ.

• Trẻ mắc chứng tự kỷ: Chứng tự kỷ là một rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và tương tác xã hội của trẻ. Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu và sử dụng ngôn ngữ, dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ.

• Hội chứng Down: Hội chứng Down là một rối loạn di truyền do thừa một nhiễm sắc thể số 21. Trẻ mắc hội chứng Down thường gặp nhiều vấn đề về sức khỏe, bao gồm chậm phát triển ngôn ngữ.

• Vấn đề về thính giác: Mất thính giác hoặc nghe kém có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phát triển ngôn ngữ của trẻ. Nếu trẻ không thể nghe được âm thanh, trẻ sẽ gặp khó khăn trong việc học cách phát âm và sử dụng ngôn ngữ.

• Trẻ có khe hở môi hở vòm miệng: Khe hở môi hở vòm miệng là những dị tật bẩm sinh ảnh hưởng đến cấu trúc của miệng và mũi. Những dị tật này có thể khiến trẻ gặp khó khăn trong việc phát âm rõ ràng, dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ.

• Chậm phát triển trí tuệ: Trẻ chậm phát triển trí tuệ thường gặp khó khăn trong việc học tập, ghi nhớ và xử lý thông tin, bao gồm thông tin ngôn ngữ. Do đó, trẻ chậm phát triển trí tuệ cũng có thể gặp vấn đề về phát triển ngôn ngữ.

Nguyên nhân khác

Ngoài các yếu tố tâm lý và bệnh lý đã đề cập ở trên, một số nguyên nhân khác cũng có thể góp phần gây ra chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ, bao gồm:

• Di truyền: Nếu trong gia đình có người từng mắc chứng chậm phát triển ngôn ngữ (cha mẹ, anh chị em), trẻ có nguy cơ cao hơn trong việc gặp phải vấn đề này. Các nhà khoa học tin rằng có thể có một số gen liên quan đến sự phát triển ngôn ngữ, và những gen này có thể di truyền từ cha mẹ sang con.

• Chế độ dinh dưỡng: Thiếu hụt các dưỡng chất thiết yếu cho sự phát triển não bộ, đặc biệt là vitamin B12, axit folic, sắt, kẽm,... có thể ảnh hưởng đến khả năng ngôn ngữ của trẻ.

• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc kháng sinh, có thể gây ra tác dụng phụ ảnh hưởng đến thính giác hoặc hệ thần kinh của trẻ, dẫn đến chậm phát triển ngôn ngữ.

• Tai nạn, chấn thương: Tai nạn, chấn thương ở đầu có thể gây tổn thương não bộ, ảnh hưởng đến khả năng ngôn ngữ của trẻ.

Xem thêm: 

1. VMonkey - Ứng dụng giúp xây dựng nền tảng tiếng Việt vững chắc cho trẻ
2. Trẻ chậm nói có ảnh hưởng đến trí tuệ không? Cách khắc phục hiệu quả!

Các phương pháp điều trị trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Chậm phát triển ngôn ngữ gây ra nhiều khó khăn cho trẻ trong việc học tập, hòa nhập xã hội và làm giảm chất lượng cuộc sống. Do đó, việc điều trị sớm và phù hợp đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ cải thiện khả năng ngôn ngữ và phát triển toàn diện.

Hiện nay, có nhiều phương pháp điều trị khác nhau được áp dụng cho trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, tùy thuộc vào nguyên nhân, mức độ nghiêm trọng và nhu cầu của từng trẻ. Một số phương pháp phổ biến bao gồm:

Phẫu thuật nếu nguyên nhân do thính lực

Đối với trường hợp chậm phát triển ngôn ngữ do nguyên nhân thính lực, phẫu thuật có thể được xem như một giải pháp điều trị hiệu quả. Mục đích của phẫu thuật là khắc phục các tổn thương ở tai, giúp hồi phục khả năng nghe của trẻ, từ đó tạo điều kiện cho trẻ phát triển ngôn ngữ một cách bình thường.

Trị liệu phát triển ngôn ngữ

Trị liệu phát triển ngôn ngữ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ chậm phát triển ngôn ngữ cải thiện khả năng giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ. Đây là phương pháp điều trị cần thiết và nên được thực hiện sớm, tốt nhất là giai đoạn dưới 2 tuổi để đạt hiệu quả tốt nhất.

Nội dung trị liệu bao gồm:

• Đánh giá khả năng ngôn ngữ: Các chuyên gia sẽ đánh giá toàn diện khả năng ngôn ngữ của trẻ như phát âm, ngữ pháp, vốn từ vựng, giao tiếp,... để thiết kế chương trình trị liệu phù hợp.

• Luyện tập các kỹ năng ngôn ngữ: Trẻ sẽ được luyện tập các kỹ năng ngôn ngữ như phát âm, ngữ pháp, vốn từ vựng, giao tiếp,... thông qua các bài tập và hoạt động vui nhộn, phù hợp với độ tuổi và khả năng của trẻ.

• Khuyến khích giao tiếp: Các chuyên gia sẽ hướng dẫn cha mẹ cách tạo môi trường giao tiếp thuận lợi cho trẻ, khuyến khích trẻ giao tiếp và tương tác với mọi người xung quanh.

Tăng cường các hoạt động tương tác phát triển ngôn ngữ 

Bên cạnh các phương pháp điều trị chuyên môn, tăng cường các hoạt động tương tác phát triển ngôn ngữ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc giúp trẻ chậm phát triển ngôn ngữ cải thiện khả năng giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ một cách hiệu quả. Cha mẹ, ông bà chính là những người thầy đầu tiên của trẻ, hãy dành nhiều thời gian để trò chuyện, tương tác với trẻ trong những hoạt động thường ngày, biến mọi khoảnh khắc trở thành cơ hội để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ. Bắt đầu từ những điều đơn giản nhất, như:

• Đặt tên cho mọi thứ: Khi cùng con thực hiện các hoạt động sinh hoạt, hãy thường xuyên nhắc tên các đồ vật, con vật, thức ăn,... xung quanh. Ví dụ: "Đây là con mèo", "Cái này là xe", "Bây giờ con đang ăn cơm".

• Khuyến khích trẻ nói: Tạo cơ hội cho trẻ thể hiện bản thân bằng cách đặt câu hỏi đơn giản, khuyến khích trẻ trả lời và chia sẻ suy nghĩ. Ví dụ: "Hôm nay con đi học có vui không?", "Con thích chơi gì nhất?", "Con muốn ăn gì?".

• Đọc sách cho trẻ nghe: Chọn những cuốn sách với hình ảnh sinh động, nội dung phù hợp với độ tuổi của trẻ. Khi đọc sách, hãy thay đổi giọng điệu, ngữ điệu để thu hút sự chú ý của trẻ và giúp trẻ ghi nhớ từ vựng một cách dễ dàng. Cha mẹ cũng có thể sử dụng các bộ truyện tranh tương tác trong VMonkey - Ứng dụng xây dựng nền tảng tiếng Việt vững chắc cho trẻ.

• Hát cho trẻ nghe: Hát những bài hát đơn giản, vui nhộn cùng trẻ. Các bài hát với giai điệu dễ nhớ, lời ca đơn giản sẽ giúp trẻ phát triển khả năng ngôn ngữ một cách tự nhiên và hiệu quả.

• Chơi cùng trẻ: Tham gia các trò chơi tương tác với trẻ như xếp hình, tô màu, vẽ tranh,... Những trò chơi này giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, tư duy và kỹ năng vận động. Ngoài ra, cha mẹ nên cho con chơi các trò chơi giáo dục trong VMonkey, để đảm bảo trẻ vừa chơi vừa có thể tiếp thu kiến thức chuẩn.

• Sử dụng ứng dụng học tiếng Việt: VMonkey là ứng dụng học tiếng Việt dành cho trẻ mầm non và tiểu học, cung cấp các phương pháp giáo dục hiện đại, giúp trẻ phát triển ngôn ngữ một cách tự nhiên và hiệu quả. Với kho truyện tranh tương tác và các trò chơi giáo dục đa dạng, VMonkey sẽ giúp trẻ rèn luyện khả năng nghe, nói, đọc, viết một cách hiệu quả và thú vị.

Tóm lại, trẻ chậm phát triển ngôn ngữ là vấn đề không quá hiếm gặp, tuy nhiên, nếu không được phát hiện và can thiệp sớm có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển toàn diện của trẻ. Do vậy, cha mẹ cần trang bị kiến thức để nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp cho trẻ.