Thao tác lập luận: Ôn thi phần Đọc - Hiểu THPT Quốc Gia môn Ngữ Văn

Thao tác lập luận là gì?

Thao tác lập luận là khả năng sử dụng ngôn ngữ (viết hoặc nói) để thể hiện suy nghĩ, quan điểm của bản thân về một vấn đề nào đó, nhằm thuyết phục hoặc chứng minh cho người khác tin tưởng, đồng ý và chấp thuận điều mà người lập luận muốn. Nói cách khác, thao tác lập luận là công cụ giúp con người truyền đạt thông tin, tranh luận và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.

Trong kỳ thi THPT Quốc Gia môn Ngữ Văn, kiến thức về thao tác lập luận được đánh giá cao và thường xuất hiện trong phần Đọc - Hiểu của đề thi. Vì thế, các thí sinh đang ôn tập thi THPT Quốc Gia môn Văn không nên bỏ qua phần kiến thức quan trong này.

Vậy, có bao nhiêu thao tác lập luận? Trong chương trình văn học hiện nay, có tất cả 6 thao tác lập luận chính. Các thao tác lập luận gồm giải thích, phân tích, chứng minh, bác bỏ, bình luận, so sánh. Cùng Monkey tìm hiểu khái niệm và cách nhận biết thao tác lập luận ngay trong phần tiếp theo của bài viết này nhé!

Thao tác lập luận Giải thích

Thao tác lập luận giải thích là gì? Thao tác lập luận giải thích là phương thức sử dụng ngôn ngữ để cắt nghĩa, làm sáng tỏ một vấn đề, hiện tượng, khái niệm nào đó, giúp người nghe hoặc người đọc hiểu rõ, hiểu đúng về vấn đề đó. 

Đặc trưng của thao tác lập luận giải thích:

• Tính rõ ràng: Sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, dễ tiếp thu, tránh dùng những từ ngữ chuyên ngành, trừu tượng.

• Tính chính xác: Thông tin được giải thích phải chính xác, chân thực, đáng tin cậy.

• Tính logic: Các ý giải thích phải được sắp xếp hợp lý, có liên kết chặt chẽ với nhau, tạo nên một hệ thống lập luận chặt chẽ, logic.

• Tính sinh động: Sử dụng các ví dụ, so sánh, hình ảnh để minh họa cho vấn đề được giải thích, giúp người nghe, người đọc dễ hiểu và ghi nhớ hơn.

Cách xác định thao tác lập luận giải thích:

• Xác định nội dung: Nội dung được giải thích thường là những vấn đề, hiện tượng, khái niệm chưa được biết rõ, chưa được hiểu đầy đủ.

• Xác định mục đích: Mục đích của thao tác giải thích là làm sáng tỏ, giải thích rõ ràng vấn đề để người nghe, người đọc hiểu rõ, hiểu đúng.

• Xác định cách thức: Thao tác giải thích thường được thực hiện bằng cách định nghĩa, phân tích, giảng giải, minh họa bằng ví dụ, so sánh, hình ảnh.

Thao tác lập luận Phân tích

Thao tác lập luận phân tích là gì? Thao tác lập luận phân tích là phương thức sử dụng ngôn ngữ để chia nhỏ, tách ra đối tượng thành các yếu tố, bộ phận, khía cạnh cấu thành nên nó, từ đó hiểu rõ bản chất, cấu tạo và mối quan hệ giữa các yếu tố đó. Nói cách khác, phân tích là thao tác "mổ xẻ" vấn đề để hiểu tường tận về vấn đề đó.

Đặc trưng của thao tác lập luận phân tích:

• Tính khoa học: Phân tích dựa trên cơ sở khoa học, logic, khách quan, không mang tính cảm tính, chủ quan.

• Tính cặn kẽ: Phân tích phải đi sâu, đi sát vào từng yếu tố, khía cạnh của đối tượng, không bỏ sót bất kỳ chi tiết nào quan trọng.

• Tính hệ thống: Các yếu tố, khía cạnh được phân tích phải được sắp xếp một cách hợp lý, có logic, thể hiện mối quan hệ chặt chẽ với nhau.

• Tính sáng tạo: Phân tích phải có sự sáng tạo, mới mẻ, độc đáo, thể hiện quan điểm, cách nhìn nhận riêng của người phân tích.

Cách xác định thao tác lập luận phân tích:

• Xác định nội dung: Nội dung được phân tích thường là những vấn đề, hiện tượng phức tạp, có nhiều khía cạnh, mối quan hệ.

• Xác định mục đích: Mục đích của thao tác phân tích là làm rõ, hiểu tường tận về bản chất, cấu tạo và mối quan hệ giữa các yếu tố của đối tượng.

• Xác định cách thức: Thao tác phân tích thường được thực hiện bằng cách chia nhỏ, tách ra đối tượng thành các yếu tố, bộ phận, khía cạnh cấu thành nên nó, sau đó phân tích từng yếu tố, khía cạnh một cách cặn kẽ, có hệ thống.

Các bài viết không thể bỏ lỡ

Phong cách ngôn ngữ: Ôn thi phần Đọc - Hiểu THPT Quốc Gia môn Ngữ Văn

Biện pháp tu từ là gì? Có các loại biện pháp tu từ cần nhớ nào?

Phương thức biểu đạt: Ôn thi phần Đọc - Hiểu THPT Quốc Gia môn Ngữ Văn

Thao tác lập luận Chứng minh

Thao tác lập luận chứng minh là gì? Thao tác lập luận chứng minh là phương thức sử dụng ngôn ngữ để lập luận, truyền đạt những dẫn chứng, lý lẽ xác thực, khách quan nhằm thuyết phục, khiến người nghe, người đọc tin tưởng, đồng ý với quan điểm, ý kiến của người lập luận.

Đặc trưng của thao tác lập luận chứng minh:

• Tính khoa học: Dẫn chứng phải chân thực, đã được kiểm chứng, có cơ sở khoa học, logic.

• Tính thuyết phục: Dẫn chứng phải phong phú, tiêu biểu, toàn diện, sát hợp với vấn đề cần chứng minh, sắp xếp hợp lý, có liên kết chặt chẽ với nhau.

• Tính khách quan: Lập luận phải trung thực, công bằng, không thiên vị, không mang tính cảm tính.

• Sức hấp dẫn: Lập luận phải sinh động, dễ hiểu, dễ tiếp thu, gây ấn tượng cho người nghe, người đọc.

Cách xác định thao tác lập luận chứng minh:

• Xác định nội dung: Nội dung được chứng minh thường là những quan điểm, ý kiến, đánh giá chưa được mọi người đồng ý hoặc cần được khẳng định.

• Xác định mục đích: Mục đích của thao tác chứng minh là khiến người nghe, người đọc tin tưởng, đồng ý với quan điểm, ý kiến của người lập luận.

• Xác định cách thức: Thao tác chứng minh thường được thực hiện bằng cách đưa ra dẫn chứng, lý lẽ để lập luận, giải thích, phân tích vấn đề.

Thao tác lập luận Bác bỏ

Thao tác lập luận bác bỏ là gì? Thao tác lập luận bác bỏ là phương thức sử dụng ngôn ngữ để dùng lí lẽ và dẫn chứng nhằm gạt bỏ, phủ định những quan điểm, ý kiến, lập luận sai lệch, thiếu chính xác, từ đó nêu ý kiến đúng của bản thân để thuyết phục người nghe, người đọc.

Đặc trưng của thao tác lập luận bác bỏ:

• Tính logic: Lập luận phải chặt chẽ, có căn cứ khoa học, phân tích khách quan, không mang tính cảm tính.

• Tính thuyết phục: Dẫn chứng phải phong phú, tiêu biểu, toàn diện, sát hợp với vấn đề cần bác bỏ, sắp xếp hợp lý, có liên kết chặt chẽ với nhau.

• Tính khách quan: Lập luận phải trung thực, công bằng, không thiên vị, không mang tính cảm tính.

• Sức hấp dẫn: Lập luận phải sinh động, dễ hiểu, dễ tiếp thu, gây ấn tượng cho người nghe, người đọc.

Cách xác định thao tác lập luận bác bỏ:

• Xác định nội dung: Nội dung được bác bỏ thường là những quan điểm, ý kiến, lập luận sai lầm, chưa chính xác, gây hiểu lầm.

• Xác định mục đích: Mục đích của thao tác bác bỏ là gạt bỏ, phủ định những lập luận sai trái để lên tiếng cho chân lý, thuyết phục người nghe, người đọc tin tưởng, đồng ý với quan điểm, ý kiến đúng đắn của người lập luận.

• Xác định cách thức: Thao tác bác bỏ thường được thực hiện bằng cách chỉ ra những điểm sai lệch, thiếu chính xác của lập luận cần bác bỏ, phân tích nguyên nhân dẫn đến những sai lệch đó, đưa ra dẫn chứng để chứng minh cho lập luận của mình.

Thao tác lập luận Bình luận

Thao tác lập luận bình luận là gì? Thao tác lập luận bình luận là phương thức sử dụng ngôn ngữ để nêu ý kiến, đánh giá, phân tích về một hiện tượng, vấn đề trong đời sống hoặc trong văn học, từ đó thuyết phục người nghe, người đọc tán đồng với nhận xét của bản thân. 

Đặc trưng của thao tác lập luận bình luận:

• Tính rõ ràng: Phải trình bày rõ ràng, trung thực về hiện tượng, vấn đề được bình luận.

• Tính khách quan: Phải dựa trên cơ sở khoa học, logic, không mang tính cảm tính.

• Tính thuyết phục: Phải đưa ra lí lẽ, dẫn chứng chắc chắn, phong phú, toàn diện để thuyết phục người nghe, người đọc.

• Tính sáng tạo: Phải có ý kiến độc đáo, mới mẻ, khác biệt, thể hiện quan điểm, cách nhìn nhận riêng của người bình luận.

Cách xác định thao tác lập luận bình luận:

• Xác định nội dung: Nội dung được bình luận thường là những hiện tượng, vấn đề đang thu hút sự quan tâm, gây tranh cãi hoặc cần được đánh giá.

• Xác định mục đích: Mục đích của thao tác bình luận là nêu ý kiến, đánh giá, phân tích về hiện tượng, vấn đề một cách khách quan, thuyết phục để hướng người nghe, người đọc đến một cách nhìn nhận đúng đắn.

• Xác định cách thức: Thao tác bình luận thường được thực hiện bằng cách trình bày hiện tượng, vấn đề, đưa ra ý kiến, đánh giá, phân tích, bày tỏ quan điểm và đưa ra lí lẽ, dẫn chứng để thuyết phục người nghe, người đọc.

Thao tác lập luận So sánh

Thao tác lập luận so sánh là gì? Thao tác lập luận so sánh là phương thức sử dụng ngôn ngữ để đối chiếu, so sánh hai hoặc nhiều sự vật, hiện tượng, khái niệm nhằm làm sáng tỏ đặc điểm, bản chất, giá trị của mỗi đối tượng và từ đó nhận thức rõ hơn về vấn đề đang bàn.

Đặc trưng của thao tác lập luận so sánh:

• Tính khoa học: Phải dựa trên cơ sở khoa học, logic, không mang tính cảm tính.

• Tính khách quan: Phải so sánh các đối tượng trên cùng một bình diện, đánh giá trên cùng một tiêu chí.

• Tính chính xác: Phải so sánh chính xác, trung thực, không bóp méo thông tin.

• Tính sinh động: Phải sử dụng ngôn ngữ sinh động, dễ hiểu, dễ tiếp thu, tạo ấn tượng cho người nghe, người đọc.

Cách xác định thao tác lập luận so sánh:

• Xác định nội dung: Nội dung được so sánh thường là những sự vật, hiện tượng, khái niệm có mối quan hệ với nhau về một mặt nào đó.

• Xác định mục đích: Mục đích của thao tác so sánh là làm sáng tỏ đặc điểm, bản chất, giá trị của mỗi đối tượng và từ đó nhận thức rõ hơn về vấn đề đang bàn.

• Xác định cách thức: Thao tác so sánh thường được thực hiện bằng cách đặt các đối tượng vào cùng một bình diện, đánh giá trên cùng một tiêu chí, nêu ra điểm giống nhau và điểm khác nhau giữa các đối tượng.

Xem thêm:

1. VMonkey - Ứng dụng giúp xây dựng nền tảng tiếng Việt vững chắc cho trẻ
2. Phương thức biểu đạt: Ôn thi phần Đọc - Hiểu THPT Quốc Gia môn Ngữ Văn

Các dạng bài tập về thao tác lập luận ôn thi THPT Quốc Gia môn Văn

Dạng 1. Bài tập về khái niệm và đặc trưng của các thao tác lập luận:

• Nêu khái niệm và đặc trưng của từng thao tác lập luận: giải thích, phân tích, chứng minh, bác bỏ, bình luận, so sánh.

• Phân biệt các thao tác lập luận dựa vào khái niệm và đặc trưng của từng thao tác.

• Liệt kê các thao tác lập luận có thể được sử dụng trong một văn bản nghị luận.

Dạng 2. Bài tập xác định thao tác lập luận chính trong các văn bản.

Dạng 3. Bài tập luyện tập sử dụng các thao tác lập luận. Ví dụ, viết một đoạn văn bản ngắn sử dụng thao tác lập luận giải thích để làm sáng tỏ một vấn đề.

Dạng 4. Bài tập ứng dụng. Ví dụ, xác định thao tác lập luận chính được sử dụng trong một bài văn nghị luận đã học trong chương trình THPT.

Nhìn chung, thao tác lập luận là một trong các kiến thức nền tảng then chốt giúp bạn chinh phục thành công phần Đọc - Hiểu THPT Quốc Gia môn Ngữ Văn. Hãy nắm vững kiến thức, luyện tập thường xuyên và áp dụng linh hoạt các thao tác lập luận trong quá trình giải đề để đạt được kết quả cao nhất.