Bảng tuần hoàn hóa học lớp 7 8 9 10 đầy đủ chi tiết nhất

Khái niệm bảng tuần hoàn hóa học

Bảng tuần hoàn hoá học có tên gọi đầy đủ là Bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học, còn được viết với tên Bảng tuần hoàn Mendeleev. Đây là phương pháp liệt kê các nguyên tố hoá học thành dạng bảng, dựa trên số hiệu nguyên tử (số proton trong hạt nhân), cấu hình electron và các tính chất hoá học tuần hoàn của chúng.

Cấu tạo của bảng nguyên tố hóa học

Hiện tại, bảng hệ thống tuần hoàn hóa học đã hoàn thiện với 118 nguyên tố. Các nguyên tố sẽ được sắp xếp từ trái qua phải, từ trên xuống dưới theo quy luật thứ tự tăng dần số hiệu nguyên tử. Vậy cấu tạo của bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học gồm có những gì? 

Ô nguyên tố hóa học

Mỗi nguyên tố hóa học được xếp vào một ô của bảng gọi là ô nguyên tố. Số thứ tự của ô nguyên tố bằng số hiệu nguyên tử của nguyên tố đó.

Ví dụ: 

Nhôm (Al) chiếm ô 13 trong bảng tuần hoàn, vậy:

• Số hiệu nguyên tử của Al là 13, số đơn vị điện tích hạt nhân là 13.

• Số đơn vị điện tích hạt nhân là 13

• Trong hạt nhân có 13 proton và vỏ nguyên tử của Al có 13 e. 

Chu kì 

Chu kì là dãy các nguyên tố mà nguyên tử của chúng có cùng số lớp electron, được sắp xếp theo chiều điện tích hạt nhân tăng dần. Trong bảng tuần hoàn gồm 7 chu kỳ: 

• Chu kì 1: Gồm 2 nguyên tố H (Z=1) đến He (Z=2).

• Chu kì 2: Gồm 8 nguyên tố Li (Z=3) đến Ne (Z=10).

• Chu kì 3: Gồm 8 nguyên tố Na (Z=11) đến Ar (Z=18).

• Chu kì 4: Gồm 18 nguyên tố K (Z=19) đến Kr (Z=36).

• Chu kì 5: Gồm 18 nguyên tố Rb (Z=37) đến Xe (Z=54).

• Chu kì 6: Gồm 32 nguyên tố Cs (Z=55) đến Rn (Z=86).

• Chu kì 7: Bắt đầu từ nguyên tố Fr (Z=87) đến nguyên tố có Z=110, đây là một chu kì chưa hoàn thành.

Phân loại chu kì

• Chu kì nhỏ: Các chu kì 1,2,3.

• Chu kì lớn: Các chu kì 4,5,6,7.

Như vậy, chu kỳ được bắt đầu bằng 1 kim loại kiềm và kết thúc bằng 1 khí hiếm. Số thứ tự của chu kỳ bằng số lớp electron trong nguyên tử.

Lưu ý: Hai hàng cuối bảng là 2 họ nguyên tố có cấu hình e đặc biệt:

• • Họ Lantan: Gồm 14 nguyên tố đứng sau La(Z=57) thuộc chu kì 6.

  • Họ Actini: Gồm 14 nguyên tố sau Ac(Z=89) thuộc chu kì 7.

Nhóm nguyên tố

Nhóm nguyên tố là tập hợp các nguyên tố mà nguyên tử có cấu hình electron tương tự nhau, do đó có tính chất hóa học gần giống nhau và được sắp xếp thành một cột.

Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học được phân loại thành 8 nhóm A (đánh số từ IA đến VIIIA) và 8 nhóm B (đánh số từ IB đến VIIIB). Trong đó, mỗi nhóm là một cột, riêng nhóm VIIIB gồm 3 cột. Nguyên tử các nguyên tố trong cùng một nhóm có số electron hóa trị bằng nhau và bằng số thứ tự của nhóm (trừ hai cột cuối của nhóm VIIIB).

Nhóm A:

• Nhóm A gồm 8 nhóm từ IA đến VIIIA.

• Các nguyên tố nhóm A gồm nguyên tố s và nguyên tố p:

  • Nguyên tố s: Nhóm IA (nhóm kim loại kiềm, trừ H) và nhóm IIA (kim loại kiềm thổ). 
  • Nguyên tố p: Nhóm IIIA đến VIIIA (trừ He).

• STT nhóm bằng số e lớp ngoài cùng và bằng số e hóa trị

Cấu hình electron hóa trị tổng quát của nhóm A:

⟶ nsanpb

⟶ ĐK: 1≤a≤2; 0≤b≤6

Số thứ tự của nhóm A=a+b

⟶ Nếu a+b≤3 ⇒ Kim loại

⟶ Nếu 5≤a+b≤7 ⇒ Phi kim

⟶ Nếu a+b=8 ⇒ Khí hiếm

Ví dụ:

⟶Na(Z=11):1s22s22p63s1⇒IA

⟶O(Z=8):1s22s22p4⇒VIA

Nhóm B:

Nhóm B gồm 8 nhóm được đánh số từ IIIB đến VIIIB, IB và IIB theo chiều từ trái sang phải trong bảng tuần hoàn.

• Nhóm B chỉ gồm các nguyên tố của các chu kỳ lớn.

• Nhóm B gồm các nguyên tố d và nguyên tố f (thuộc 2 hàng cuối bảng).

• STT nhóm bằng số e lớp ngoài cùng và bằng số e hóa trị (Trường hợp ngoại lệ: Số e hóa trị = 9, 10 thuộc nhóm VIIIB)

Cấu hình electron hóa trị tổng quát của nhóm B:

⟶ (n−1)dansb

⟶ ĐK: b=2; 1≤a≤10

Số thứ tự của nhóm:

⟶ Nếu a+b < 8 ⇒ STT nhóm = a+b 

⟶ Nếu a+b = 8,9,10 ⇒ STT nhóm = 8

⟶ Nếu a+b > 10 ⇒ STT nhóm = (a+b)−10

Xem thêm: Hóa trị là gì? Quy tắc hóa trị bạn cần nhớ và cách vận dụng

Nguyên tắc sắp xếp các nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn 

Trong bảng tuần hoàn nguyên tố hoá học, các nguyên tố được sắp xếp theo 3 nguyên tắc như sau:

• Nguyên tắc 1: Các nguyên tố xếp theo chiều tăng dần của điện tích hạt nhân nguyên tử.

• Nguyên tắc 2: Các nguyên tố giống nhau về lớp electron trong nguyên tử được xếp thành một hàng.

• Nguyên tắc 3: Các nguyên tố có cùng số electron hóa trị trong nguyên tử được sắp xếp vào một nhóm. Electron hóa trị là những electron có khả năng tham gia hình thành liên kết hóa học (electron lớp ngoài cùng hoặc phân lớp kế ngoài cùng chưa bão hòa).

Ý nghĩa quan trọng của bảng tuần hoàn hóa học

Đến năm 2021, bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học được hoàn thiện với 118 nguyên tố được xác nhận. Được biết đến là một chuyên đề quan trọng của chương trình môn Hóa học nhưng ít người biết rằng bảng nguyên tố hóa học ra đời mang ý nghĩa rất lớn trong sự phát triển của nhân loại. 

• Ứng dụng trong các công trình nghiên cứu: Không chỉ là một tài liệu cần thiết phục vụ trong học tập mà nó còn được ứng dụng trong các công trình nghiên cứu với kho tàng thông tin khổng lồ. 

• Tiền đề cho sự phát triển của lĩnh vực nguyên tử: Bên cạnh ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, bảng tuần hoàn đã và đang tạo tiền đề cho sự phát triển mạnh mẽ của lĩnh vực nguyên tử.

Cụ thể, khi biết được vị trí của một nguyên tố và quy luật biến đổi tính chất của chúng trong bảng tuần hoàn, từ đó chúng ta có thể xác định nhanh chóng các thông tin sau: 

• Cấu tạo của nguyên tố đó và ngược lại. 

• Hóa trị cao nhất của nguyên tố đó với Oxi và Hidro. Từ đó, có thể xác định được công thức oxit cao nhất và hidroxit tương ứng, công thức hợp chất với Hidro,...

• Những tính chất hóa học cơ bản của nguyên tố đó.

• Dựa vào quy luật biến đổi tính chất của các nguyên tố trong bảng nguyên tố hóa học, ta có thể so sánh tính chất hóa học của một nguyên tố với các nguyên tố lân cận. 

Ví dụ: Lưu huỳnh (S) ở vị trí ô số 16 trong bảng tuần hoàn hóa học. Từ đó, ta có thể xác định các thông tin quan trọng: 

• Lưu huỳnh thuộc nhóm VI, chu kỳ 3 và là một phi kim. 

• Hóa trị cao nhất của lưu huỳnh khi kết hợp với Oxi là 6 và với Hidro là 2. 

• Công thức Oxit cao nhất của lưu huỳnh là SO3 và hợp chất với Hidro là H2S. Đây là một Oxit axit và axit tương ứng của nó là H2SO4 - một axit mạnh. 

Các bài viết không thể bỏ lỡ

Phi kim là gì? Tìm hiểu chi tiết về tính chất của chúng

Cấu hình electron nguyên tử: Toàn bộ lý thuyết và cách viết cấu hình e đơn giản, dễ nhớ

Nguyên tử khối là gì? Tìm hiểu chi tiết từ A–Z

Cách xem bảng tuần hoàn nguyên tố hóa học dễ áp dụng

Khi xem bảng nguyên tố hóa học bạn cần chú ý đến: Tên nguyên tố và ký hiệu hóa học của chúng. Cụ thể:

• Tên nguyên tố: Tên nguyên tố đại diện cho chất hoá học đó ở dạng tinh khiết, bao gồm một kiểu nguyên tử, được phân biệt bởi số hiệu nguyên tử
• Ký hiệu hoá học: Ký hiệu hoá học là tên viết tắt của nguyên tố hoá học đó, thường bao gồm từ 1 đến 2 chữ cái trong bảng chữ cái Latinh, trong đó chữ đầu tiên viết hoa.

Cách học bảng tuần hoàn hóa học đơn giản, dễ nhớ

Bảng tuần hoàn là một trong những kiến thức trọng điểm của chương trình Hóa học cấp 2 và cấp 3. Ghi nhớ bảng nguyên tố hóa học sẽ giúp bạn đạt điểm tốt trong các bài thi quan trọng. 

• Nhận biết thành phần của mỗi nguyên tố: Một điều đáng lưu tâm nhất khi sử dụng bảng tuần hoàn hóa học là bạn đọc phải nhận biết được số nguyên tử, nguyên tử khối trung bình, độ âm điện, cấu hình e, số oxi hóa, tên nguyên tố và kí hiệu hóa học. Những thông tin này đều biểu thị trong ô nguyên tố trong bảng nguyên tố hóa học.

• Mỗi ngày học thuộc 1-3 nguyên tố: Đây là một phương pháp học được áp dụng phổ biến. Để ghi nhớ một bảng tuần hoàn hơn 100 nguyên tố với các thông số đi kèm, việc phân nhỏ bảng để học giúp não bộ ghi nhớ được một cách hiệu quả. Bên cạnh đó, bạn đừng quên ôn lại bài cũ khi học các nguyên tố mới tránh trường hợp quên.

• Dán bảng tuần hoàn hóa học nơi bạn thường đi qua: Một cách làm khá mới mẻ được áp dụng để ghi nhớ bảng tuần hoàn hóa học là dán nó ở khắp mọi nơi bạn thường đi qua. Mặt khác, bạn có thể mang theo bảng tuần hoàn bên người, trong cặp sách để học khi rảnh rỗi.

• Làm thẻ ghi chú cho mỗi nguyên tố: Hãy ghi nhớ chúng bằng cách tự làm thẻ ghi chú với màu sắc yêu thích. Một mặt ghi ký hiệu tên nguyên tố, một mặt ghi các thông tin liên quan... Cách học này sẽ giúp tăng độ hứng thú của bạn.

Cách ghi nhớ bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học

Sử dụng công cụ hỗ trợ trí nhớ là phương pháp ghi nhớ bảng nguyên tố hóa học được các thầy cô và học sinh sử dụng khá rộng rãi. Thay vì phải nhớ tên của từng nguyên tố, hãy sử dụng một vài mẹo ghi nhớ dễ dàng thông qua các câu nói dễ thuộc sau:

• “Khi nào cần may áo giáp sắt nhớ sang phố hỏi cửa hàng Á Phi Âu”: Đây là câu nói về để ghi nhớ 16 nguyên tố hóa học trong dãy hoạt động hóa học. Tên các nguyên tố được “biến thể” linh hoạt dựa trên những chữ cái đầu tiên, tương ứng với: F, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Ni, Sn, Pb, H, Cu, Hg, Ag, Pt, Au.

• “Lâu nay không rảnh coi phim”: Câu nói quen thuộc giúp ghi nhớ 6 nguyên tố hóa học nhóm IA: Li, Na, K, Rb, Cs, Pr.

• Bài ca hóa trị cơ bản được truyền miệng rộng rãi:

Kali (K), Iot (I), Hidrô (H)

Natri (Na) với Bạc (Ag), Clo (Cl) một loài

Là hoá trị một (I) em ơi

Nhớ ghi cho kỹ kẻo thời phân vân

Magiê (Mg), Kẽm (Zn) với Thuỷ Ngân(Hg)

Oxi (O), Đồng (Cu), Thiếc(Sn) cùng gần Bari (Ba)

Cuối cùng thêm chú Canxi (Ca)

Hoá trị hai (II) nhớ có gì khó khăn

Bác Nhôm (Al) hoá trị ba(III) lần

In sâu trí nhớ khi cần có ngay

Cacbon (C), Silic (Si) này đây

Có hoá trị bốn(IV) không ngày nào quên

Sắt (Fe) kia lắm lúc hay phiền

Hai, ba lên xuống nhớ liền ngay thôi

Nitơ (N) rắc rối nhất đời

Một hai ba bốn, khi thời lên V

Lưu huỳnh (S) lắm lúc chơi khăm

Xuống hai lên sáu khi nằm thứ tư

Phot pho (P) nói đến không dư

Có ai hỏi đến thì ừ rằng năm

Em ơi, cố gắng học chăm

Bài ca hoá trị suốt năm cần dùng.

Bài tập về bảng tuần hoàn hóa học SGK Hóa học 9, 10 kèm lời giải

Trên đây là tổng hợp các kiến thức về bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học 8 9 10 mới nhất. Hãy áp dụng những kiến thức trên để giải một số bài tập Hóa học 9 và Hóa học 10 sau: 

Giải bài tập bảng nguyên tố hóa học SGK Hóa học 9

Bài 1 (trang 101 SGK Hóa 9)

Dựa vào bảng tuần hoàn, hãy cho biết cấu tạo nguyên tử, tính chất kim loại, phi kim của các nguyên tố có số hiệu nguyên tử 7, 12, 16.

Gợi ý đáp án: 

• Giả sử nguyên tố A có số hiệu nguyên tử là 7 ⇒ A thuộc ô số 7 trong bảng tuần hoàn, có điện tích hạt nhân là 7+, có 7e.

• Dựa vào bảng tuần hoàn ta thấy: Nguyên tố A thuộc chu kì 2 ⇒ có 2 lớp electron; thuộc nhóm V ⇒ Có 5 e lớp ngoài cùng và phi kim.

Tương tự với 2 nguyên tố còn lại ta được kết quả trong bảng.

Bài 2 (trang 101 SGK Hóa 9)

Biết X có cấu tạo nguyên tử như sau: Điện tích hạt nhân là 11+, 3 lớp electron, lớp ngoài cùng có 1 electron. Hãy suy ra vị trí của X trong bảng tuần hoàn và tính chất hoá học cơ bản của nó.

Gợi ý đáp án: 

Điện tích hạt nhân là 11+ nên số thứ tự của nguyên tố là 11 ( ô số 11).

Có 3 lớp e ⇒ thuộc chu kì 3.

Có 1 e lớp ngoài cùng ⇒ thuộc nhóm I trong bảng tuần hoàn.

Tên nguyên tố là: Natri.

Kí hiệu hóa học: Na.

Nguyên tử khối: 23.

Bài 3 (trang 101 SGK Hóa 9)

Các nguyên tố trong nhóm I đều là những kim loại mạnh tương tự natri: Tác dụng với nước tạo thành dung dịch kiềm giải phóng hiđro, tác dụng với oxi tạo thành oxit, tác dụng với phi kim khác tạo thành muối ... Viết các phương trình hóa học minh họa với kali.

Gợi ý đáp án: 

Phương trình hóa học:

• Tác dụng với nước tạo dung dịch kiềm và giải phóng khí H2

2K + 2H2O → 2KOH + H2

• Tác dụng với oxi tạo thành oxit

4K + O2 → 2K2O

• Tác dụng với phi kim tạo thành muối

2K + Cl2 → 2KCl.

Giải bài tập bảng tuần hoàn nguyên tố hóa học SGK Hóa học 10

Giải Bài 1 trang 35 SGK Hóa 10

Các nguyên tố xếp ở chu kì 6 có số lớp electron trong nguyên tử là:

A. 3.

B. 5.

C. 6.

D. 7.

Chọn đáp số đúng.

Cần nhớ: Số thứ tự của chu kì bằng số lớp electron. Số thứ tự của nhóm bằng số e hóa trị

Gợi ý đáp án:  C là đáp án đúng.

Giải Bài 2 Hoá 10 SGK trang 35

Trong bảng tuần hoàn các nguyên tố, số chu kì nhỏ và số chu kì lớn là:

A. 3 và 3.

B. 3 và 4.

C. 4 và 4.

D. 4 và 3.

Chọn đáp số đúng.

Gợi ý đáp án: B là đáp án đúng

Giải Bài 3 SGK Hóa 10 trang 35

Số nguyên tố trong chu kì 3 và 5 là:

A. 8 và 18.

B. 18 và 8.

C. 8 và 8.

D. 18 và 18.

Chọn đáp số đúng.

Gợi ý đáp án:  A là đáp án đúng.

Giải Bài 4 trang 35 SGK Hóa 10

Trong bảng tuần hoàn, các nguyên tố được sắp xếp theo nguyên tắc:

A. Theo chiều tăng của điện tích hạt nhân.

B. Các nguyên tố có cùng số lớp electron trong nguyên tử được xếp thành 1 hàng.

C. Các nguyên tố có cùng số electron hóa trị trong nguyên tử được xếp thành 1 cột.

D. Cả A, B, C.

Chọn đáp án đúng.

Gợi ý đáp án:  D là đáp án đúng.

Giải Bài 5 Hoá 10 SGK trang 35

Tìm câu sai trong các câu sau đây:

A. Bảng tuần hoàn gồm có các ô nguyên tố, các chu kì và các nhóm.

B. Chu kì là dãy các nguyên tố mà những nguyên tử của chúng có cùng số lớp electron, được sắp xếp theo chiều điện tích hạt nhân tăng dần.

C. Bảng tuần hoàn có 7 chu kì. Số thứ tự của chu kì bằng số phân lớp electron trong nguyên tử.

D. Bảng tuần hoàn có 8 nhóm A và 8 nhóm B.

Gợi ý đáp án:  C là đáp án sai.

Giải Bài 6 trang 35 SGK Hóa 10

Hãy cho biết nguyên tắc sắp xếp các nguyên tố trong bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

Gợi ý đáp án: 

a) Các nguyên tố được sắp xếp theo chiều tăng dần của điện tích hạt nhân.

b) Các nguyên tố có cùng số lớp electron trong nguyên tử được sắp xếp thành một hàng.

c) Các nguyên tố có số electron hóa trị được xếp thành một cột.

Như vậy, bài viết này của Monkey đã cung cấp cho bạn tổng hợp kiến thức về bảng tuần hoàn hóa học 8 9 10 mới nhất cùng cách học hiệu quả. Hy vọng qua những thông tin trên, bạn có thể ghi nhớ và vận dụng chúng để giải thành thạo bài tập trong các kỳ thi quan trọng. Truy cập website của Monkey mỗi ngày để cập nhập thêm nhiều bài học thú vị về các môn học Toán, Lý, Hóa nhé!